زیست‌بوم گردشگری؛ نقشه راه توسعه پایدار در ایران
زیست‌بوم گردشگری؛ فراتر از یک صنعت
در دنیای امروز که اقتصاد و فرهنگ به‌سرعت در هم تنیده می‌شوند، گردشگری دیگر تنها سفری تفریحی به دل جاذبه‌ها نیست؛ بلکه سیستمی چندلایه و پویاست که می‌تواند نسخه‌ای برای توسعه پایدار ارائه دهد. آنچه اکنون باید در مرکز توجه مسئولان و سرمایه‌گذاران قرار گیرد، اکوسیستم کسب‌وکار گردشگری است؛ ترکیبی از سرمایه انسانی، دانش، نوآوری، منابع طبیعی، بستر‌های فرهنگی و فناوری‌های نوین.
هرچه این اجزا هماهنگ‌تر عمل کنند، خروجی آن افزون بر افزایش درآمد، در توانمندسازی جوامع محلی، صیانت از هویت فرهنگی و حفاظت از محیط زیست نمود خواهد داشت.
گردشگری؛ پیشران اقتصاد محلی و هویت‌ساز ملی
از بعد اقتصادی، گردشگری پیشران توسعه محلی در مناطق بکر و تاریخی است. در این ساختار، کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط بیشترین سهم را در اشتغال پایدار و برندسازی مقاصد گردشگری دارند. نوآوری و استارتاپ‌ها نیز نقش مهمی در تحول دیجیتال و ارتقای بهره‌وری در این اکوسیستم ایفا می‌کنند.
از منظر اجتماعی-فرهنگی، گردشگری دیگر تنها به جذب گردشگر خلاصه نمی‌شود، بلکه در توانمندسازی جوامع میزبان و ارتقای حس تعلق آنها مؤثر است. مشارکت مردم محلی در طراحی و اجرای محصولات گردشگری، ضمن ارتقای کیفیت تجربه گردشگر، به حفظ آیین‌ها و میراث فرهنگی ناملموس کمک می‌کند.
ضرورت توسعه گردشگری پایدار با نگاه زیست‌محیطی و فناورانه
توسعه گردشگری بدون ملاحظات زیست‌محیطی بی‌ریشه است. در یک اکوسیستم سالم، تعادل میان بهره‌برداری و حفظ منابع طبیعی باید رعایت شود. همچنین فناوری‌های نوین مانند پلتفرم‌های آنلاین، داده‌های بزرگ، هوش مصنوعی و واقعیت مجازی، بازیگران جدید و اثرگذار در این اکوسیستم هستند که ضمن تسهیل فرایند‌های گردشگری، بستر تحلیل رفتار گردشگران و خلق تجربه‌های دیجیتال را فراهم می‌کنند.
سیاست‌گذاری و حکمرانی کل‌نگر، لازمه شکوفایی این زیست‌بوم است. هم‌افزایی میان دولت، شهرداری‌ها، نهاد‌های گردشگری و جوامع محلی، رمز موفقیت در توسعه پایدار این حوزه خواهد بود.
نقشه راه پیشنهادی برای توسعه اکوسیستم گردشگری ایران
دکتر مهران حسنی در پایان، نقشه راه سه‌مرحله‌ای را برای توسعه اکوسیستم گردشگری ایران پیشنهاد می‌دهد:
۱. توانمندسازی: ایجاد پایگاه داده ملی، آموزش ذینفعان، تدوین سیاست‌های حمایتی و حمایت از نوآوری.
۲. توسعه بازار: خوشه‌سازی گردشگری منطقه‌ای، برندسازی محلی، دیپلماسی گردشگری و تأمین مالی هدفمند.
۳. تثبیت پایداری: تدوین شاخص‌های پایداری، توسعه فناوری هوشمند و راه‌اندازی اتاق‌های فکر منطقه‌ای.
او تأکید می‌کند گذر از صنعت‌محوری به اکوسیستم‌گرایی، نیازمند مشارکت واقعی جوامع محلی و برنامه‌ریزی سیستمی است؛ مدلی که می‌تواند به افزایش تاب‌آوری مقاصد و خلق ارزش افزوده در اقتصاد گردشگری ایران منجر شود.
دکتر مهران حسنی کارشناس ارشد گردشگری
عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران و پژوهشگر حوزه گردشگری
